Çevreye ilişkin düzenlemeler içeren kanun teklifi Komisyonda kabul edildi

Türkiye Çevre Ajansının Kurulması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi, TBMM Çevre Komisyonunda kabul edildi.

Teklifle çevre kirliliğini önlemek ve yeşil alanların korunmasına, iyileştirilmesine ve geliştirilmesine katkı sağlamak, döngüsel ekonomi ve sıfır atık yaklaşımı doğrultusunda kaynak verimliliğini artırmak ile ulusal ölçekte depozito yönetim sistemi kurulmasına, işletilmesine, izlenmesine ve denetimine yönelik faaliyetlerde bulunmak üzere Türkiye Çevre Ajansı kurulacak.

Ajansın, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca belirlenen ve belirli bir depozito bedeli alınarak piyasaya sürülen ürünlerin tüketilmesi sonrasında iade alınması ve depozito bedelinin geri ödenmesine dayalı sistem üzerinden çalışması öngörülüyor.

Ajans, Bakanlıkça belirlenen çevre strateji ve politikaları doğrultusunda depozito yönetim sistemini kuracak ya da kurduracak. İlgili tarafların depozito yönetim sistemine dahil olmasını sağlayacak Ajans, Bakanlıkça belirlenen depozito bedeli, ücret, teminat ve iadeleri alacak.

Depozito uygulamasına tabi tutulan ürünlere yönelik depozito yönetim sistemi altyapısını oluşturacak Ajans, geri kazanılabilir ürünlerin kullanımları sonrası ülke ekonomisine kazandırılmasına ve geri kazanılabilir atıkların yönetimine ilişkin faaliyetlere katkı sağlayacak.

Teklifle Çevre ve Şehircilik Bakanınca 3 yıl süreyle görevlendirilecek Türkiye Çevre Ajansının Yönetim Kurulu 7 üyeden oluşacak.

Ajansın Yönetim Kurulu; en az 4 yıllık yükseköğretim gören, meslekleriyle ilgili konularda kamu kurum ve kuruluşları veya özel kuruluşlarda en az 5 yıl süreyle görev yapan, mesleki açıdan yeterli bilgiye, deneyime ve devlet memuru olma niteliğine sahip kişiler arasından, Çevre ve Şehircilik Bakanı tarafından 3 yıl süreyle görevlendirilecek. Yönetim kurulu üyeleri, gerektiğinde görev süreleri dolmadan görevden alınabilecek.

Ajans organlarıyla hizmet birimlerinin görev ve yetkileri, üyelerinin atanması, teşkilat yapısı ile çalışmasına ilişkin usul ve esaslar, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile Strateji ve Bütçe Başkanlığının görüşü alınarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yürürlüğe konulan yönetmelikle belirlenecek.

Ajans’ın geliri, genel bütçeden aktarılan tutarların yanı sıra her türlü bağış ve yardımlar, Ajans’ın faaliyetlerinden elde edilen gelirler ve sair gelirlerden oluşacak. Ajans’ın gelirlerinin genel yönetim giderleri haricinde kalan kısmının tamamı Ajans faaliyetleri için kullanılacak.

Ajans, yapılan bağış ve yardımlar nedeniyle veraset ve intikal vergisinden, faaliyetleri dolayısıyla yaptığı işlemler yönünden harçlardan, bu kapsamda düzenlenen kağıtlar nedeniyle damga vergisinden, kiraya verilmemek şartıyla sahip olduğu taşınmazları dolayısıyla emlak vergisinden, tapu ve kadastro işlemleri bakımından, döner sermaye hizmet bedelinden, her türlü dava ve icra işleminde teminat yatırma mükellefiyetlerinden de muaf tutulacak.

Elektrikli skuterlerin kullanımı

Belediye Gelirleri Kanunu’nda değişiklik yapılarak güvenli, sağlıklı ve çevreci ulaşım araçlarından biri olan elektrikli skuterlerin teşvik edilmesi ve kullanımının yaygınlaştırılması için paylaşımlı elektrikli skuterlerden alınacak işgal harcı bedeli en az tarife üzerinden hesaplanacak. Bu kapsamda belediyelerce bir e-skuterden günlük 16 lira 66 kuruş işgal harcı alınacak.

Düzenlemeyle çevrenin korunmasına ve iyileştirilmesine yönelik ilkelere; sıfır atığın yaygınlaştırılması, motorsuz ve elektrikli araçların yaygınlaştırılması ve plastik içerikli ambalajların azaltılması ilkeleri eklenecek.

Atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi

Teklifle atık su altyapı yönetim sorumlusu olarak sayılanlardan en az ikisinin bir araya gelerek de atık su altyapı kooperatifi kurabilmelerine yönelik düzenleme yapılacak.

Atık üreticileri, atıklarının yönetimini atık yönetim sorumlusu olarak yetki verilmiş firmalar aracılığıyla da yerine getirebilecek. Ancak Bakanlıkça nitelikleri belirlenen atık üreticilerinin atıklarının yönetimini atık yönetim sorumlusu firmalar aracılığıyla yerine getirmeleri zorunlu olacak. Atık üreticilerinin sorumlulukları ile atık yönetim sorumlusu firmaların yetkilendirilmesine ve yükümlülüklerine ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılan yönetmelikle düzenlenecek.

Atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması esas olacak. Sıfır atık yönetim sistemini kurarak belge alanlar, türlerine göre kaynağında ayrı biriktirdikleri atıklarını, Bakanlıktan çevre lisansı almış atık işleme tesislerine geri kazanımı sağlanmak üzere verebilecek. Atık yönetim planlarının hazırlanmasına ve sıfır atık yönetim sistemine ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenecek ve bu çerçevede sıfır atık yönetim sisteminin kurulması ve işletilmesi zorunlu olacak.

Atıkların, doğal kaynak ve ham madde kullanımının azaltılması ve geri kazanımın artırılması amacıyla kullanılması esas olacak. Atıkların veya atıklardan elde edilen geri dönüştürülmüş malzemelerin kullanımına yönelik düzenlemeler ile zorunlu kullanıma ilişkin esaslar Bakanlıkça çıkarılan yönetmelikle belirlenecek. Geri kazanım imkanı olmayan atıklar, yönetmeliklerle belirlenen uygun yöntemlerle bertaraf edilecek.

Lisans almakla yükümlü gerçek veya tüzel kişiler ile atık yönetim sorumlusu firmalardan alınacak teminatlar için yönetiminden sorumlu oldukları atıkların türü, miktarı ve bertaraf maliyeti temel alınacak ve bu teminatlara ilişkin esaslar Bakanlıkça çıkarılan yönetmelikle belirlenecek.

Türkiye Çevre Ajansına denetim yetkisi

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, denetim yetkisini Türkiye Çevre Ajansına devredebilecek.

Tehlikeli kimyasalların üretimi, satışı, depolanması, taşınması ile tüm atıkların toplanması, taşınması ve depolanmasından, atık üreticisiyle atık yönetim sorumlusu firma müteselsilen sorumlu olacak.

Çevre izni ve lisansı olmayan faaliyetler, süre verilmeksizin durdurulacak.

İdari para cezaları

Teklifle, Çevre Kanunu’nda yer alan idari para cezalarının bir kısmı yeniden düzenleniyor.

“ÇED olumlu kararı” almadan faaliyete geçenlere proje bedelinin yüzde 2’si oranında idari para cezası verilecek. Cezaya konu olan durumlarda ÇED olumlu kararı alınmazsa yatırımcı faaliyet alanını eski hale getirmekle yükümlü olacak.

Benzin ve naftanın depolanması, dolumu ve tankerlerle nakliyesine ilişkin terminaller, dolum adaları veya akaryakıt istasyonlarında kullanılan her türlü düzenek, tesis ile tankerlerden salınan uçucu organik bileşiklerin kontrolüne ilişkin Bakanlıkça belirlenen esas ve kriterlere uymayan; terminaller veya dolum adaları için 60 bin lira, akaryakıt istasyonları için 30 bin lira, tankerler için 3 bin lira idari para cezası verilecek.

Katı atık bırakan veya evsel atık su deşarjı yapan tanker, gemi ve diğer deniz araçlarından bin grostona kadar olanlar için groston başına 100 lira, 1000 ila 5 bin groston arasında olanlara bu miktar ve ilave her groston başına 20 lira, 5 bin grostondan fazla olanlara ise yukarıdaki miktarlar ve ilave her groston başına 10 lira idari para cezası verilecek.

Ülkenin egemenlik alanındaki denizlere ve yargılama yetkisine tabi olan deniz yetki alanlarına, içme ve kullanma suyu sağlama amacına yönelik olmayan sulara atık boşaltanlara, su kirliliği nedeni ile kurulması veya işletilmesi yönetmelikle izne tabi tutulan tesisleri, yetkili makamlardan izin almadan kuran, işleten veya izni iptal edilmesine rağmen kurmaya veya işletmeye devam eden veya bu tesislerde izin almaksızın sonradan değişiklik yapan veya yetkili makamların gerekli gördükleri değişiklikleri tanınan sürede yapmayanlara 24 bin lira idari para cezası verilecek.

Denizlerden, akar ve kuru dere yataklarından, göl yataklarından ve tarım arazilerinden kum, çakıl ve benzeri maddelerin alınması ile ilgili esaslara aykırı olarak faaliyet gösterenlere 100 bin liradan 300 bin liraya kadar, bu faaliyetlerin sanat yapılarına zarar vermesi veya akar suyun akış rejimini bozması halinde 300 bin lira, kum, çakıl ve benzeri maddeleri alanlara ise metreküp başına 450 lira idari para cezası verilecek.

Plastik poşetleri ücretsiz verdiği veya Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak plastik poşet verdiği tespit edilen satış noktalarına depo alanı hariç kapalı satış alanının her metrekaresi için 15,16 lira, Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak plastik poşetleri üretene, tedarik edene; üreticinin Türkiye dışında olması halinde, üretici tarafından yetkilendirilen temsilciye veya ithalatçıya 15 bin lira, geri kazanım katılım payına ilişkin belirlenen esaslara uymayanlara 1500 lira idari para cezası verilecek.

Sıfır atık yönetim sistemini kurmayanlara veya kurduğunu belgeleyemeyenlere 20 bin lira idari para cezası uygulanacak.

Sera gazı emisyonlarının takibine ilişkin yasaklara veya sınırlamalara aykırı olarak; sera gazı emisyonu izleme planını sunmayanlara veya süresi içerisinde güncellemeyenlere 24 bin lira, doğrulanmış sera gazı emisyonu raporunu süresi içerisinde sunmayanlara 36 bin lira para cezası verilecek.

Depozito yönetim sistemine yönelik çalışmalar

2020’de tüm dünyada ve Türkiye’de yaşanan Kovid-19 salgını nedeniyle depozito yönetim sistemine yönelik çalışmalarda yaşanan zaman kaybının telafisi için depozito yönetim sistemi uygulamasının başlangıcının bir yıl süreyle ertelenmesi amaçlanıyor.

Buna ek olarak ürünlerin de depozito uygulaması kapsamına alınması ve uygulamaya tabi tutulan ambalaj ve ürün üreticileri, ithalatçıları ve piyasaya sürenlerin, bu kapsamdaki yükümlülüklerini yerine getirmek zorunda oldukları hüküm altına alınıyor. Ayrıca depozito sistemine ilişkin teminatlar ve ücretler, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenecek.

Sürdürülebilir çevre hedefleri doğrultusunda, ürün veya hizmetlerin doğal kaynak kullanımı ve ham madde temini aşamasından başlamak üzere yaşam döngüsünün bütün süreçlerinde, türlerin ve habitatların zarar görmesini ve ekosistemlerin bozulmasını önlemek, çevre, insan, sağlık, iklim ve doğal yaşamın üzerindeki olumsuz etkileri azaltmak için gönüllülük esaslı çevre etiket sisteminin oluşturulması ve uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar bakanlıkça tespit edilecek.

Bakanlık haricinde “çevre etiketi” adı altında herhangi bir faaliyet yürütülemeyecek.

Motor yağı değişimlerinin Bakanlıkça yetki verilen işletmeler tarafından yapılması veya atık motor yağlarının bu yerlere teslim edilmesi zorunlu olacak.

Bisiklet ve elektrikli skuter kullanabilmek için 15 yaşını bitirmiş olmak gerekecek

“Bisiklet yolu”, bisiklet ve elektrikli skuter sürüşüne ayrılan, taşıt yolu ve yaya alanları ile kesişim noktaları hariç diğer araç ve yaya trafiğine kapalı yol; “elektrikli skuter (e-skuter)”, hızı en fazla saatte 25 kilometreye ulaşan, tekerlekli, ayak tahtası ve tutamağı olabilen, dikey bir direksiyon mekanizması içerebilen ve ayakta kullanılan taşıtlar, “bisiklet şeridi” ise yol seviyesinde bisiklet ve elektrikli skuter kullanımı için özel olarak belirlenmiş ve yer işaretlemesiyle ayrılmış yol şeklinde tanımlanıyor.

Karayolları Genel Müdürlüğü, kara yollarındaki gürültü kirliliği ve bisiklet master planlarını göz önünde bulundurup, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının görüşünü de alarak, trafik güvenliğinin ve teknik koşulların sağlandığı mevcut yollarda, yeni yapılacak yapım, bakımından sorumlu olduğu karayollarının kenarına, bisiklet yoluyla gürültü bariyeri yapacak.

Trafik güvenliğinin ve teknik koşulların sağlandığı yerlerde, banketleri bisiklet şeridi olarak işaretleyerek bisiklet ve e-skuter kullanımına uygun hale getirecek.

Kara yollarındaki bisiklet yol ve şeritlerinde 15 yaşını bitirmiş olanlar elektrikli bisiklet ve e-skuter kullanabilecek.

Sürücüler, sağa ve sola dönüşlerde, bisiklet yolundaki ve şeridindeki bisiklet ve e- skuter kullananlara ilk geçiş hakkını vermek zorunda olacak.

Ayrı bisiklet yolu veya şeridi varsa e-skuterler taşıt yolunda, motorlu bisikletler ise bisiklet yolunda sürülemeyecek. İki elle sürülmesi zorunlu olacak e-skuterlerde sırtta taşınabilen kişisel eşya harici yük ve yolcu taşınamayacak.

Elektrikli skuterler, otoyol, şehirlerarası kara yolları ve azami hız sınırı saatte 50 kilometre üzerinde olan kara yollarında kullanılamayacak.

Yayalar bisiklet trafiğine engel olmamak şartıyla veya yaya yolu bulunmayan yerlerde bisiklet şeridini kullanabilecek.

Belediyeler, otopark gelirlerini büyükşehir belediyelerine aktarmayacak

Teklifle, Kamu İhale Kanunu’nda düzenlemeye gidiliyor. Buna göre, Türkiye Çevre Ajansının depozito yönetim sisteminin kurulması ve işletilmesi faaliyetlerine ilişkin olarak yapacağı mal ve hizmet alımları, “ceza ve ihalelerden yasaklama” hükümleri hariç Kamu İhale Kanunu hükümlerine tabi olmayacak.

Ajansın depozito yönetim sisteminin kurulması ve işletilmesi faaliyetlerine ilişkin olarak yapacağı mal ve hizmet alımlarına yönelik ihalelerinin usul ve esasları Cumhurbaşkanınca belirlenecek.

Teklifle, büyükşehir belediyelerine bisiklet ve e-skuterlerin yol, şerit, park ve şarj istasyonlarını yapma görevi verilecek. İlçe belediyeleri ise bölge otoparkı, kapalı ve açık otoparklar yapma, işletme ve bunlara ruhsat verme görevine sahip olacak.

Ulaşımdan kaynaklanan emisyonların azaltılması amacıyla bisikletli ulaşımın yaygınlaştırılması için hazırlanacak ulaşım ana planlarında bisikletli ulaşıma yer verilmesi veya bisikletli ulaşım ana planının hazırlanması esas olacak.

Teklifle bölge otoparkı yapma yetkisi ilçe belediyelerine verildiğinden, imar mevzuatı uyarınca belediyelerin otoparkla ilgili olarak elde ettikleri gelirlerin büyükşehir belediyesine aktarılması uygulamasına son veriliyor. İmar mevzuatı uyarınca belediyelerin otoparkla ilgili olarak elde ettikleri gelirler 5 yıllık imar programına göre hazırlanan kamulaştırma projesi karşılığında bölge otoparkı için gerekli arsa alımları ile inşasında kullanılacak, bu gelirler söz konusu amaç dışında kullanılamayacak.

İl Özel İdaresi Kanunu’nda yapılan değişiklikle il özel idarelerine, Belediye Kanunu’nda yapılan düzenlenmeyle ise belediyelere yaya yolu, bisiklet ve e-skuterlerin yol, şerit, park ve şarj istasyonlarını yapma görevi veriliyor.

Geri kazanım katılım payları

Türkiye Çevre Ajansının faaliyetlerine başladığı tarihten itibaren 5 yıl süreyle 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin “Kurumlar arası geçici görevlendirme” başlıklı maddesi hükümlerine göre kamu kurum ve kuruluşlarının personeli, ajansta geçici olarak görevlendirilebilecek.

Düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihten 31 Aralık 2025’e kadar Çevre Kanunu uyarınca tahsil edilen geri kazanım katılım paylarının yüzde 15’i tahsil edildiği ayı izleyen ayın sonuna, bu yıl bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce tahsil edilen tutarın yüzde 10’u bu maddenin yürürlüğe girdiği ayı izleyen ikinci ayın sonuna kadar Türkiye Çevre Ajansı hesabına aktarılacak. Aktarılacak tutarlar karşılığında bakanlık bütçesinde gerekli ödenek öngörülecek.

“3 yıllık projeksiyon buna göre kuruldu”

Teklifin imza sahibi olarak depozito yönetim sistemine ilişkin komisyona bilgi veren AK Parti Konya Milletvekili Selman Özboyacı, Türkiye’de pet, cam, kağıt ve metal içecek için yılda 20 milyar adet içecek ambalajı üretildiğini belirtti.

Türkiye Çevre Ajansının, 7 coğrafi bölgede faaliyet yürüyeceğini, bütün paydaşları sürece dahil edeceğini söyleyen Özboyacı, depozito yönetim sisteminin 3 yıl içinde oturmasının öngörüldüğünü bildirdi.

Selman Özboyacı, sistemle geri dönüşüm oranının ilk yıl yüzde 70, 2’nci yıl yüzde 80, 3’üncü yıldan itibaren yüzde 90’lara ulaşacağını dile getirdi.

İstanbul Teknik Üniversitesi ile teklifin hazırlanmasına katkısı olanların, fizibilite çalışmalarında bunu öngördüğünü anlatan Özboyacı, “7 coğrafi bölgenin tamamı incelendi. Hangi il ne kadar atık üretiyor, hangi ilde ne kadar geri dönüşüm tesisi var hepsi detaylıca araştırıldı ve 3 yıllık projeksiyon buna göre kuruldu.” diye konuştu.

Kanun teklifi, görüşmelerin ardından komisyonda kabul edildi.

(AA)