Covıd-19 salgını ve sağlık çalışanlarımız (I)

Çin Halk Cumhuriyeti’nin doğusunda bulunan Hubei eyaletinin başkenti olan Wuhan kentinde, ilk olarak 2019 yılı Aralık ayı içinde, sıra dışı şekilde solunum yetmezliği bulguları gösteren hastalar fark edilmiştir. (1)

7 Ocak 2020’de hastalığa neden olan etkenin yeni bir tür koronavirüs olduğu duyurulmuştur. Hastalık nedeni ile ilk ölüm 11 Ocak 2020’de görülmüş; Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre Wuhan’dan Tayland’a giden bir kadın ise 13 Ocak 2020 itibarı ile Çin dışındaki ilk olgu olmuştur. (1)

Canlı vahşi hayvanların yasadışı ve kontrolsüz ticareti, insanlar ve bu canlıların taşıdığı hastalıklar arasında temas olasılıklarını tehlike yaratacak biçimde artırıyor. Son zamanlarda ortaya çıkan birçok salgının vahşi ve evcil memeliler, kuşlar ve sürüngenlerin satıldığı pazar yerlerinden kaynaklanması, hayvanlardan insanlara bulaşabilen eski ve yeni bulaşıcı hastalıkların gelişimi için koşullar yaratması rastlantı değildir. (2)

Covid-19 salgını insanlık tarihinde büyük ve önemli 17. salgındır. Demografik olarak başlıca etkilenen yaş aralığı 60 ve üstü yaşlardır. Ölüm/olgu oranları böylesi gruplarda ve gruplar içinde de erkeklerde yüksektir. (3)

Covid-19’un ortaya çıktığı andan itibaren tüm dünyada sağlık çalışanları (doktor – hemşire – hasta bakıcı – idari görevli – güvenlik görevlisi vb.) bu virüs ile diğer meslek branşlarına göre en önde kahramanca mücadelede vermektedirler. Covid-19, iş ve toplumsal yaşamımızı olumsuz yönde etkilemiş olup, virüse kapılma endişesi ile tüm özel ve sosyal yaşamımızda olumsuzluklar ortaya çıkmıştır.

COVID-19 sonrasıyla ilgili üç temel öngörünün öne çıktığı söylenebilir: Birincisi, “salgının sadece sağlık sistemini değil, yaşamın bütün boyutlarını etkileyeceği” öngörüsüdür. İkincisi, “salgın sonrasında hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağı” iddiasıdır. Üçüncüsü ise “yeni normallerle yaşamaya devam edileceği” değerlendirmesidir. (4)

Evet, üçüncü madde gereğince bundan böyle tüm yaşam koşullarımızı bu virüse karşı önlemler alarak, koruyarak ve bu virüsü yaymama üzerine planlamalıyız.

İklim değişikliği aşırı sıcaklık, hava kirliliği ve aşırı hava olaylarıyla sağlığı doğrudan; böcek, kene, kemirgenler ile suların ve yiyeceklerin kirlenmesi nedeniyle hastalıkların yayılması yoluyla ise dolaylı olarak etkileyebileceği gibi; açlık ve beslenme sorunlarına yol açarak ve ruh sağlığı sorunlarını artırarak da insanların iyi olma halini olumsuz etkileyebilir. (2)

Covid-19 virüsüne yakalanıp vefat eden veya iş göremez hale gelen sağlık çalışanımızın olduğu bir gerçektir. Bizleri sağlığa kavuşturması gereken sağlık çalışanlarının da vefatı bizleri derinden etkilemektedir. Bu sebeple bulaşıcılığı ile meslek ayırt etmeyen Covid-19 ile tüm toplumca uyumlu bir birliktelik ile mücadele etmemiz gereklidir.

Covid-19 virüsü sürekli mutasyona uğrayarak tehlike sürecini ve yönünü de artırmakta olup, bu virüsten maske, mesafe ve hijyen kurallarına uyarak ve de en önemlisi aşımızı olarak korunabiliriz.

Sağlık çalışanlarımızın, ailelerini ve akrabalarını düşünmeleri, ekonomik sıkıntılarının oluşması vb. olumsuzlukların üst üste gelmesi çalışanlarımızı daha da negatifliğe sürüklenmektedir. Kendileri ve ailelerine yeterli sosyal ve kültürel zamanı bulamamak hangi meslek grubu olursa olsun büyük bir sorundur.

Covid-19 salgınının çıktığı andan itibaren bizleri bilgilendirip, uyaran ve gerçekleri önümüze koyan Prof. Dr. Kayıhan Pala Hocamızın (Uludağ Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı Anabilim Dalı) pandemi konusundaki görüşleri yol gösterici olmuştur.

Bulaşıcı hastalıklar da diğer pek çok hastalıkta olduğu gibi sınıf ayrımı gözetir; emekçiler bulaşıcı hastalıklardan burjuvaziye göre daha fazla etkilenir. Bu hastalıklardan yoksulların, yoksunların, göçmenlerin, sığınmacıların ve toplumun diğer dezavantajlı kesimlerinin daha fazla etkilenmesine yol açan temel etmen, kapitalist üretim ilişkileri içerisinde, sağlıktaki eşitsizlikler ve emekçi sınıflar için sağlık hizmetlerinin yetersizliğidir. (5)

Yüksek gelir ve sosyoekonomik durum, salgınlara karşı mücadele edebilecek kaynaklara ve salgınlardan korunmakla ilgili etmenlere erişim olanağı sağladığından, bu sınıfta olanlar için salgınların olumsuz etkilerini azaltma potansiyeline sahiptir. Ancak salgınlar sırasında genel olarak emekçiler daha fazla hastalanır, hastalıkları daha ağır geçer ve yaşamlarını yitirme oranları daha yüksektir. (5)

Salgın toplumsal ve iktisadi açıdan en çok işçi sınıfını ve dar gelirlileri etkilemektedir. Salgının gelir eşitsizliğini, toplumsal adaletsizliği ve yoksulluğu daha da arttıracağı bilinmektedir. Covid-19 döneminde işçilerin gelirleri azalmış, çalışma biçimleri değişmiş (iş başında bulundukları süre azalmıştır), başta borçluluk olmak üzere ekonomik zorlukları artmıştır. (5)

Covid-19 pandemisi sırasında da gözlendiği gibi, salgın hastalıkların yükü sosyal sınıflar arasında eşitsiz dağılmaktadır. Sağlıkta hem ülkeler arasındaki dengesizliklerin hem de ülke içi eşitsizliklerin ardında yatan neden, sınıflar arası güç dengesinde yaşanan kaymadır. (5)

Salgınların ön saflardaki sağlık çalışanlarının ruhsal sağlığı üzerindeki etkilerinin araştırıldığı 117 çalışma üzerinde yapılan bir gözden geçirmede, sağlık çalışanlarında hem salgınlar sırasında hem de sonrasında yüksek düzeylerde akut stres bozukluğu, kaygı, tükenmişlik, depresyon ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) geliştiği bildirilmiştir. (6)

Toplumun normalleşmesine yönelik adımlara rağmen sağlık çalışanlarının hastanelerde salgınla mücadeleye devam etmesi, sağlık çalışanlarında terkedilmişlik ve yalnız bırakılmışlık hissi uyandırmaktadır ve tükenmişlik belirtileri ortaya çıkarabilmektedir. (7)

Tükenmişlik kavramı literatürde 40-45 yıldır bulunmakta ve üzerine fikir yürütülmektedir. Çalışma ortamında gelişebilecek duygusal tükenme, duyarsızlaşma, sorunlu insanlarla ilgilenmekten kaynaklı duygusal gerginlik, sıkıntı hissiyle birlikte azalmış etkinlik, motivasyon düşüklüğü, işlevsiz tutum ve davranışlar, iş stresi, bıkkınlık, hoşnutsuzluk, monotonluk, aşırı çalışma sendromu, kişinin enerji kaynaklarının bitmesi durumu altı çizilen noktalar olmuştur. (7)

Tükenmenin özellikle sağlık çalışanlarında salgın boyunca sık görüldüğü bilinmektedir. Sağlık çalışanları bir yandan çalışırken aynı zamanda birlikte çalıştıkları arkadaşlarının hastalanmalarına, kayıplarına da tanık olmakta, meslektaş ölümlerindeki artışı medyadan ya da hekim örgütlerinden öğrenmektedirler. (8)

Tüm sağlık çalışanlarımıza, iyi ki varlar diyoruz… Bu uğurda vefat eden sağlık çalışanlarımızı da rahmet ve saygı ile anmaktayız…

Sağlık, sevgi ve hoşgörü ile kalınız…

********

KAYNAKÇA :

1)  Hızal, Evren (2020).‘’COVID-19 Pandemisinin Sağlık Çalışanları Üzerinde Etkisi.’’ ‘’Kulak Burun Boğaz ve Baş Boyun Cerrahisi Dergisi.’’ 2020;28 (Supppl); s 20-24

2) Pala, Kayıhan (2020). ‘’İklim Krizi Bulaşıcı Hastalıklar Bakımından Ne Vaat Ediyor?’’ (Ed.) O. Şadi Yenen & Selim Badur ‘’ Pandemi ve Covid 19’’ s. 86-87.  İstanbul:Ayrıntı Yayınları.

3) Yenen, Şadi Osman.(2020). ‘’Epidemi ve Pandemi’’, (Ed.) O. Şadi Yenen & Selim Badur ‘’Pandemi ve Covid 19’’  s. 115-116. İstanbul:Ayrıntı Yayınları.

4) Karakaş, Mehmet.  Prof. Dr. (2020). ‘’Covid-19 Salgınının Çok Boyutlu Sosyolojisi ve Yeni Normal Meselesi’’ . ‘’İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi.’’ 40(1): s 541–573

5) Pala, Kayıhan (2020). ‘’Halk Sağlığı: Salgınlar ve Sosyal Sınıflar’’ (Ed.) O. Şadi Yenen & Selim Badur ‘’ Pandemi ve Covid 19’’ s. 249-261  İstanbul:Ayrıntı Yayınları.

6) Tükel, Raşit, Prof. Dr. (2020). ‘’Salgının Sağlık Çalışanları Üzerine Ruhsal Etkileri.’’ ‘’Hekim Sözü Eylül-Ekim 2020’’ s 21-23

7)  Güvenç, Rengin Dr. Baltacı Ersin Dr. (2020). ‘’Covıd-19 ve Sağlık Çalışanlarının Ruh Sağlığı.’’ ‘’ Türk Tabipler Birlği / Covid-19 Pandemisi  Altıncı Ay Değerlendirme Raporu’’.  s 349-354

8) Candansayar, Selçuk.(2020). ‘’Salgınlar ve Ruh Sağlığı’’ (Ed.) O. Şadi Yenen & Selim Badur ‘’ Pandemi ve Covid 19’’  s. 366. İstanbul:Ayrıntı Yayınları.